Arife akşamı, aile üyeleri vefat eden yakınlarının mezarı başında mum yakarlar, dua okurlar ve helva dağıtırlar. Dini bayramların günleri “Kameri Takvim”e göre hesaplandığı için, şu an kullanılan takvimde her yıl aynı tarihe rastlamaz. Her yıl onar günlük gerilemeyle gelen Ramazan ve Kurban bayramları böylece değişik mevsimlerde kutlanabilmektedir. Ramazan Bayramı, Kameri takvime göre Şevval ayının ilk üç günü Sünnilerin de Cuma namazı kıldığı Göy Mescitte (Mavi Cami) hayli kalabalık bir cemaat namaz kılarlar.

Kıgızistan’da Ramazan

Kırgızlar, Türk dili ve edebiyatını, dini ve milli gelenek, göreneklerini çoğunlukla yazılı ve sözlü olarak bugüne taşıyabilen en eski Türk boylarından birisidir. Ramazan ayında yaşatılan önemli kültürel ve dini geleneklerden birisi Caramazan (Ya Ramazan) geleneğidir. Çocuklar ve gençler, iftardan sonra kapı kapı gezerek Ramazan manileri okuyup karşılığında ev sahibinden para ve hediyeler alıyorlar. Kırgız kültüründeki en önemli folklorik yansımalardan birisi Caramazan (Ya Ramazan) geleneğidir. Ramazan ayında iftardan sonra, ev ev dolaşılarak komuz veya başka çalgı aleti eşliğinde söylenen manilere Caramazan manileri denir.

Caramazan manilerini sadece çocuklar değil, büyükler ve şairler de söyler. Ramazan ayında, Caramazan manilerini söylemek çok yaygındır. Özellikle Caramazan manilerini, gelenek olarak şarkıcılar ile kabiliyetli gençler söyler, arzu ve isteklerini dile getirirler. Aslında bu maniler bir şeyler almak, yiyecek toplamak ve eğlenmek için söylenir. Caramazan geleneği, halkı eğlendirmek için ihdas edilen bir tür Ramazan eğlencesidir. Caramazan manileri söyleyenler eğer şair veya ozan olursa, ev sahibi ona koyun, tay veya çapan adı verilen bir aba verir.

Caramazan söyleyen çocukların evlere akşam gitmelerinin sebebi, gündüz herkesin çalışıyor olmasıdır. Ev sahibinin mal ve mülkünün bereketlenmesi ve çoluk çocuğunun mürüvvetini görmesi veya çocuğu olmayanların çocuk sahibi olması için çeşitli dualar ederler.

Bu dualardan birisi şöyledir:

“Bölçü bölçü bay, bönönünö sokçu bay,

Kumga koyunun cayılsın, kuyruk menen boor sen,

Bolapandır cünün terin, balanızdın künün körün.

Oomin! Allahü Akbar.”

Çocuklara ve gençlere ise; kuyruk yağından yapılan yemekten bir tas yemek, mendil beya 15-20 kuruş değerinde gümüş verilir.

Kırgız halkı için Ramazan ayı ve orucun apayrı bir yeri var. Uzun yıllar Sovyetler rejiminin baskısı altında yaşamış olan Müslüman Kırgızlar, dua etme ve Kur’an-ı Kerim okumanın yanı sıra oruç tutmaya da büyük önem verirler. Bazı Ramazan gelenekleri Türkiye’dekilerle benzerlik gösterse de kendilerine özgü bir çok geleneği hala korumaktadırlar.

Kırgızlar için Ramazan ayının gelişi bir bayramın gelişi gibidir. Ramazan heyecanla beklenir ve bir gün öncesinde, Arapa (Arefe) gününde özellikle kırsal alanlarda, köyün ya da sokağın sakinleri iki gruba ayrılır. Köydeki bütün evler sırayla ziyaret edilir ve hep beraber yemek yenir. Ziyaret edilen her hanenin halkının sağlığı için topluca dualar okunur. Bazı Kırgızlar arasında, sevdiklerinin mezarlarının yanına hayattayken çok sevdikleri yemekleri bırakma geleneği de sürmektedir.

Ramazan ayının tümünde oruç tutanlar genelde orta yaşın üstündeki Kırgızlardır. Daha genç olanlar sadece başında, ortasında ve sonunda oruç tutarlar. Arada tutulmayan oruçları kazaya bırakma adeti Kırgızlarda mevcut değil. İftar sofraları ve misafirler, Kırgızlar için de oldukça önemli bir yer tutar. Oruç tutan halk sahura kalkar fakat bizdekine benzer bir Ramazan davulcusu geleneğine sahip değildirler. Kırgızlar arasında yaygın olan geleneklerden biri de Hatim okuma geleneğidir. Ülkemizde de Hatim indirme adı altında sürdürülen gelenek, Kırgızlar için oldukça önemlidir. Hatim dolayısıyla zengin sofralar hazırlanır ve mutlaka koyun kesilir. Koyunun başı da Hatim okuma için Kur’an okuyan kişiye verilir. Kur’an’ı genellikle bir imam okur. Kırgızistan Hükümeti imamlara maaş vermemektedir ve imamların maaşları halk tarafından karşılanır. Özellikle Ramazan ayında vakit namazlarını ve teravihi kıldırması için bir imam tutulur. Halk kendi arasında imam için para toplar ve bu paraya “Namaz Hakkı” adı verilir. Ayrıca sadakalar da bireylere değil imamlara verilir ve imamlar bu parayı ihtiyaç sahiplerine dağıtır. Teravih namazları genelde birden fazla imam tarafından kıldırılır ve 4-5 saat kadar sürer. Kadir Gecesi de Kırgızlar için oldukça önemli ve kutsal bir gecedir. Bu gecede halk sokaklarda ateşler yakar ve sabaha kadar eğlenilir. Bu gece de bayram kadar önemsenir ve Kadir Gecesi’nin gününde halk birbiriyle “Hayırlı bayramlar” diyerek selamlaşır. Kırgızistan’da devam eden en renkli Ramazan geleneklerinden biri ve belki en önemlisi Caramazan manileridir. Ramazan ayı boyunca Kırgız çocuklar kapı kapı dolaşarak maniler okur ve çeşitli bahşişler toplar. Paranın yanı sıra çocuklara şeker, kuruyemiş, meyve gibi yiyecekler de verilir. Yüzyıllardır süregelen bu gelenek Kırgız Edebiyatı’nda da önemli yer tutmaktadır. Çocuklar genellikle hiç bir kapıdan boş çevrilmez. Caramazan geleneği, Kırgızlardaki kadar önem teşkil etmese de Özbek, Kazak, Ahıska, Uygur Türkleri tarafından da uygulanmaktadır.

Özbekistan’da Ramazan

Ruzahayıt (Ramazan Bayramı – İyd el Fıtr)

Özbekistan, Ramazan Bayramı’na hazırlanırken; geleneksel Özbek pilavının yanı sıra nişalda tatlısı ve patır ekmekleri sofralarda yerini almaya hazırlanır.

Bayram sofralarının vazgeçilmezleri arasında Özbek pilavı, nişalda tatlısı, patır ekmekleri ilk sıralarda yer alır.

Ramazan’da Özbek ailelerinde kurulan iftar sofraları tüm aile fertlerini birleştirirken, iftar saati yaklaşınca aile, reisinin öncülüğünde toplu olarak iftar duasına el açar. Sofrada, aile büyüklerine çay “piyalelerde” (geleneksel Özbekçay fincanları) ailenin kız veya gelinleri tarafından ayakta ve bir el göğüste tutularak, saygı ile sunulur. Aile büyükleri de buna cevaben “çok yaşa”, “su gibi serap ol” temennilerinde bulunur. Ramazan günleri ve bayramlarda “patır” ekmek, “samsa” diye adlandırılan börek ve “ nişalda” tatlıları ile Özbek sofrasının en lezzetli yemeklerinden sayılan “kaynatma şorva” (haşlama benzeri) ve “Özbek pilavı” Ramazanın vazgeçilmezleridir.

Ramazan’da Özbek aileleri tarafından kurulan iftar sofraları tüm aile fertlerini birleştirirken, iftar saati yaklaşınca aile, reisinin öncülüğünde iftar duasına el açar. Ülkenin tarihi kenti Buhara’da dünyaya gelen ünlü tıp bilgini İbni Sina tarafından tarif edildiği söylenen ve günümüzde de Özbek sofrasının en lezzetli yemeklerinden biri sayılan Özbek pilavı, Özbek mutfak kültüründe çok önemli yere sahip ve yapıldığı yöre ve katılan malzemelere göre 100’den fazla çeşidi bulunuyor. Pirinç, soğan, havuç ve etten hazırlanan Özbek pilavı özel günler, düğün ve Ramazan sofralarının en önemli yemeği sayılırken, Özbek insanı da evine gelen misafirini pilav ikram etmeden bırakmazlar.

Türkmenistan’da Ramazan

Eski Türk geleneklerinden birini halen yaşatmakta olan Türkmenistan’da, Ramazan Hilali’nin beklenmesi ve hilalin ilk kez görülmesi bir bayram havasında kutlanır, özellikle de çocuklar tarafından. Hilalin görünmesiyle bir bayram havasına bürünen çocuklar kapı kapı dolaşır ve Türkiye’deki çocukların bayramda şeker toplaması gibi hediyeler toplarlar. Çocuklar, ziyaret ettikleri evlerin ev sahipleri kapıyı açtıklarında şu şekilde selamlarlar:

Yukarıda bir ay var, ucu kırmızı yay var,

Peygamberin sofrasında bize ayrılan pay var,

Ya Ramazan, Ya Ramazan.

Böylesine büyük ve sevimli bir şenlikle başlayan Ramazan ayı uzak diyardaki bir Türk elinde aynı coşkuyla sürdürülmektedir. Bizim ülkemizde olduğu gibi, iftar sofralarına oldukça özen gösterilir ve akrabalar, dostlar, komşular ağırlanır. Restoranlar iftara özel menüler çıkarır, tervih namazları büyük camilerde cemaatin yoğun katılımıyla kılınır. Ülkemizde yaşanan Ramazan ayına büyük benzerlik gösteren Türkmenistan Ramazanının bayram sabahları da aynı coşkuyla yaşanır. Ailedeki tüm erkek bireyler bayram namazı için buluşur ve bayram namazı yine büyük camilerde kılınır.

Türkmenistan’da en özel Ramazan adeti ise toplum değil, devlet tarafından geleneksel hale getirilmiş; Kadir Gecesi Affı. Türkmenistan devlet başkanı, tüm diğer resmi tatil ve bayramlarda olduğu gibi, Ramazanda da çok sayıda mahkuma af getirildiğini ilan eder. Diğer bayramlardan farklı olarak Ramazanda bu açıklama Kadir Gecesi yapılır.

Doğu Türkistan’da Ramazan

Doğu Türkistan’daki Uygur Türkleri Ramazan bayramını, Anadolu’daki Ramazan ve Kurban bayramlarına benzer bir bayram gibi kutlar. Akrabalar ve aile büyüklerinin mezarları ziyaret edilir. Büyük kazanlarda “aş” pişirilir ve fakirlere dağıtılır. Ramazan bayramı, Xinjiang’da İslamiyet’e inanan bütün etnik grupların en önemli bayramlarıdır. Bu iki bayram, günümüzde geleneksel bayramlar haline gelmiştir.

Evi temizleme, pasta, kek, kuru yemiş ve meyve hazırlama, yeni elbise diktirme, her iki bayramın hazırlıkları arasındadır.

Bayram kutlamaları, bayram günü sabah erkenden kılınan bayram namazıyla başlar. Ardından karşılıklı ziyaretler yapılır. Aynı zamanda Ramazan bayramları, aralarında anlaşmazlık bulunan insanların birbirleriyle barışması için önemli bir vesiledir.

Kazakistan’da Ramazan

Kutsal Ramazan süresince her gün bir evde iftar sofrası kurulur, küçükten büyüğe oruç tutanlar iftarlarını açtıkları evde imamın vaazını dinler, daha sonra teravih namazı için saf tutarlar. Namazın ardından Kur’an-ı Kerim ve ilahiler okunur.

Bölgede sıcaklı 40 derecenin üzerinde seyrederken, iftar su ile açılıyor. İftar sofrasına çeşitli çorbalar ve Ahıskalılara özgü hamurlu ve bol etli “hınkal” yemeğinin yanı sıra çeşit çeşit ekmek ve tatlılar hazırlanır.

Kadınlar hınkalı büyük kazanlarda pişirirler. Hınkal adlı hamurlu yemek, Türkiye’deki ev mantısına benzer. Hınkalı yedikten sonra yeşil çay içilmesi adettendir.

Evde kurulan iftar sofrasına daha çok dedeler ve ninelerin katıldığı dikkat çeker. İftar yemeğinin ardından imam veya dedeler tarafından mutlaka Kur’an-ı Kerim okunur.

Mısır’da Ramazan

İslam dünyasının önde gelen ülkelerinden biri olan Mısır’da Ramazan diğer Müslüman ülkelerde olduğu gibi oldukça hareketli ve coşku içinde geçer. Ramazanla ilgili geleneklerine çok fazla bağlı olan Mısır halkı, bu kutsal ayın başlangıcını tam olarak saptayabilmek için çıplak gözle hilali görmeyi beklerler. Mısır Baş Müftülüğü’nün özel olarak görevlendirdiği ekipler hilali görebilmek için gece boyunca nöbet tutar ve eğer Şaban ayının 30. gecesi hilal görünürse Ramazan resmi olarak ilan edilir, eğer görülmez ise Şaban ayı uzatılır.

Ramazan Fanusu ise tamamen Mısır’a özel olduğunu düşündüğümüz bir gelenek. İslam’ın ilk dönemlerinde gece sokağa çıkarken kullanılan bu lambalar artık modern Mısır’da Ramazan’ı karşılamak için kullanılır ve evlerin balkonlarından rengarenk fanuslar sarkar.

Mısırlılar için Ramazan’ın ilk günü ve özellikle ilk iftar büyük önem taşır. Aileyle beraber, aile evinde yenilmesi bir gelenek olan ilk iftar yemeği için insanlar memleketlerine doğru yola çıkarlar. Teravih namazlarına büyük ilgi gösterilen Mısır’da, özellikle içinde Kadir Gecesi’ni barındıran son 10 gün boyunca camiler dolup taşar. Ülkemizde de olduğu gibi kadınlar ve çocuklar da teravih namazlarına büyük ilgi gösterir ve normal günlerde başını kapatmayan kadınların Ramazan ayında başını kapatmasına oldukça sık rastlanır.

Oruç açma gelenekleri bizimkinden biraz daha farklı olan Mısırlılar, oruçlarını sütte bekletilmiş hurma ila açarlar ve ardından tüm hanelerde akşam namazı kılınır. Esas iftar sofrası ise bu namazdan sonra kurulandır ve iftar yemeklerinin en popülerlerinden biri, ülkemizde de çok sevilen yaprak sarmadır. Mercimek çorbası, lahana sarma, baklava, künefe ve kadayıf da Ramazan’ın sevilen yiyecekleri içinde yer alır. Ülkemizdeki gibi iftar topu, Ramazan davulcusu geleneklerinin var olduğu Mısır’da, Ramazan ayı boyunca yapılan gezmeler de çok popülerdir. Özellikle Nil Nehri’nde yapılan tekne gezileri, büyük camilere toplu halde yapılan ziyaretler, akrabalar ve dostlara verilen iftar yemekleri…

Kısacası Mısır halkı bizim Ramazanımıza oldukça benzeyen bir Ramazan ayı geçirir. Sokaklarda göze çarpan en bariz farklılıklardan biri ise, iftar saatinde evlerine yetişemeyenlerin oruçlarını açması için ellerinde hurmalar ve çeşitli yiyeceklerle bekleyen, yol boyunca dizilmiş gençlerdir.

Afrika’da Ramazan

Afrika’da yaşayan Kenyalılar Ramazan’a hazırlanırken ilk iş olarak bütün sokakları aydınlatırlar. Akşam ezanının okunmasıyla beraber Kenya sokakları bir festival havasına bürünür çünkü Kenyalı Müslümanlar iftar yemeklerini sokaklarda, özellikle de cami avlularında hep beraber yerler. Ardından teravih namazları camilerde, cemaatin yoğun katılımıyla kılınır.

Kenya sokaklarında sahura doğru ise, Türkiye’dekine çok benzer bir adetle karşılaşırız. Ramazan davulcusuna benzeyen bir gelenek halen Afrika’nın bu sevimli ülkesinde yaşatılır. Kenyalılar da sahura kalkması gereken Müslümanları Kudüm sesleriyle uyandırırlar. Bayrama doğru Ramazan coşkusu doruğa çıkar. İftardan sonra Kenya sokaklarında müzisyenler yöresel bir çalgı olan Matari’yi çalar ve tüm halk bu eğlencelere katılır.

Bayram içinse bambaşka hazırlıklar yapılır. Türkiye’de hanımlar Arife gününü baklava başta olmak üzere tatlılar yaparak geçirirken, Kenyalı hanımlar da kuzu etiyle pişirilen yöresel yemekler yaparlar ve bayram günlerinde misafirlerine bu yemekleri ikram ederler.

Genç kızlar ise Arife gününde kınalar yakarak bayrama hazırlanırlar. Bayram sabahı ise, Kenyalılar için Ramazan coşkusunun en ilginç haliyle yaşandığı saatleri oluşturur.Bayram namazı camide değil, şehirlerin büyük meydanlarında kılınır. Namazdan sonra evlere dönen gençler içinse el öpmek çok sıradan bir adettir. Çünkü Kenyalı gençler herhangi bir eve girdiklerinde zaten her zaman büyüklerin ellerini öpüyorlar.